در میانه قرن نوزدهم، جهان با پدیدهای به نام «تب طلا» روبهرو شد؛ هرجا خبری از کشف طلا به گوش میرسید، انبوهی از مردم با امید یکشبه ثروتمند شدن، روانه آن منطقه میشدند. امروز، در قرن بیستویکم، هوش مصنوعی نقش همان طلای نوین را ایفا میکند؛ سرمایهگذاران، کارآفرینان و دولتها در رقابتی نفسگیر به دنبال سهمی از آیندهای هستند که با قدرت الگوریتمها و ماشینهای هوشمند شکل میگیرد. برخی از این موج بهعنوان «تب طلای دیجیتال» یاد میکنند؛ موجی که زمینهساز ظهور هزاران استارتاپ در سراسر جهان شده است. استارتاپ هایی که نهتنها در حوزه تکنولوژی، بلکه در زمینههایی چون سلامت، آموزش، کشاورزی و انرژی نیز نوآوریهای چشمگیری پدید آوردهاند. در این مقاله با نگاهی تحلیلی و واقعگرایانه، به تاریخچه هوش مصنوعی، وضعیت استارتاپ های فعال در این عرصه در جهان و ایران، و آینده احتمالی این فناوری تحولآفرین خواهیم پرداخت.
تاریخچهای مختصر از هوش مصنوعی
هوش مصنوعی مفهومی نیست که تنها متعلق به دهههای اخیر باشد. ریشههای آن به سال ۱۹۵۶ و کنفرانس دارتموث بازمیگردد؛ جایی که جان مککارتی و همکارانش برای نخستین بار واژه «هوش مصنوعی» را بهکار بردند. از آن زمان تاکنون، مسیر رشد این حوزه فراز و نشیبهای بسیاری داشتهاست؛ از زمستانهای هوش مصنوعی (دورههایی از کاهش سرمایهگذاری و توجه) تا انفجار پیشرفتها در دهه ۲۰۱۰ میلادی با ظهور یادگیری عمیق، دادههای عظیم و قدرت پردازشی بالا. این پیشرفتها زمینهساز ظهور استارتاپ هایی شد که در حوزههایی چون پردازش زبان طبیعی، بینایی ماشین، رباتیک، خودروهای خودران، تشخیص پزشکی و اتوماسیون صنعتی فعال هستند.
وضعیت فعلی استارتاپ های هوش مصنوعی در جهان
اکوسیستم استارتاپ های هوش مصنوعی در سطح جهانی به یکی از پرشتابترین و پرسرمایهترین حوزههای فناوری بدل شدهاست. طبق گزارش CB Insights در سال ۲۰۲۴، بیش از ۸۵۰۰ استارتاپ فعال در زمینه هوش مصنوعی وجود دارد که عمدتاً در ایالات متحده، چین، انگلستان، کانادا و هند متمرکز هستند. شرکتهایی مانند OpenAI، Anthropic، HuggingFace، Inflection و Cohere با جذب میلیاردها دلار سرمایهگذاری، در صدر این جریان قرار دارند. زمینههایی مانند تولید متن و تصویر، مدلهای زبانی بزرگ (LLM)، هوش مصنوعی مولد (Generative AI)، سیستمهای توصیهگر، امنیت سایبری مبتنی بر هوش مصنوعی، و هوش تجاری (BI) بیشترین تمرکز استارتاپ ها را به خود اختصاص دادهاند.
نقش سرمایهگذاران و شرکتهای بزرگ
شرکتهای بزرگ فناوری مانند گوگل، مایکروسافت، آمازون، متا و انویدیا نهتنها خود در توسعه فناوریهای هوش مصنوعی پیشگام هستند، بلکه از طریق صندوقهای سرمایهگذاری خود به استارتاپ های نوپا نیز کمک میکنند. بهعنوان مثال، مایکروسافت تاکنون بیش از ۱۳ میلیارد دلار در OpenAI سرمایهگذاری کردهاست. این حمایتها گاه رقابت را برای استارتاپ های کوچک دشوار میکند، اما در عین حال سبب ایجاد شتاب در توسعه فناوریها شدهاست. همچنین، سرمایهگذاران خطرپذیر (VCها) نیز بهشدت در حال ورود به این فضا هستند و در پی شکار «تکشاخهای آینده»اند.
وضعیت استارتاپهای هوش مصنوعی در ایران
اگرچه ایران با محدودیتهای زیرساختی، تحریمهای بینالمللی و محدودیتهای مالی مواجه است، اما استعداد انسانی فراوان و رشد چشمگیر علاقهمندی به حوزه هوش مصنوعی، زمینهساز ظهور استارتاپ هایی نوآورانه شدهاست. نمونههایی مانند «کوئرا»، «هوشمان»، «دیدوگرام» و «فراسا» تلاش کردهاند با استفاده از پردازش زبان فارسی، تحلیل دادههای بازار، یا تولید محتوا از طریق هوش مصنوعی، سهمی از این بازار رو به رشد داشته باشند. با این حال، چالشهایی چون کمبود سرمایهگذار تخصصی، فقدان دادههای ساختاریافته بومی، و نبود سیاستهای کلان حمایتی، همچنان موانعی جدی بر سر راه توسعه این استارتاپها هستند.
آینده پیشروی استارتاپهای AI
آینده استارتاپ های هوش مصنوعی به شدت وابسته به سه عامل کلیدی است: پیشرفت فناوری، تنظیمگری (Regulation)، و پذیرش اجتماعی. مدلهای زبانی چندوجهی (Multimodal LLMs)، رباتهای مستقل، هوش مصنوعی اخلاقمدار و سامانههای تصمیمیار در حال تبدیل شدن به موج بعدی نوآوری هستند. در عین حال، چالشهایی همچون خطرات امنیتی، مسائل اخلاقی، سوگیری الگوریتمها و تهدید شغلی نیازمند پاسخگویی شفاف و راهکارهای دقیق از سوی دولتها، نهادهای علمی و خود استارتاپهاست.